Nu is het kleine paardje moe

Op 19 januari 1919 trad de legendarische balletdanser Vaslav Nijinsky op in Hotel Suvretta in het Zwitserse St. Moritz tijdens een benefietvoorstelling ten bate van het Rode Kruis.
Het werd een gedenkwaardige voorstelling, niet alleen vanwege het uiterst vreemde karakter ervan (de eerste 23 minuten gebeurde er niets en zat Nijinsky in stilte, als in trance zijn publiek aan te staren), maar ook omdat het zijn allerlaatste optreden zou zijn, al wist niemand dat nog. Aan het einde van de dans, waarin hij de verschrikkingen van de oorlog uitbeeldde, hield hij abrupt op en verklaarde: Nu is het kleine paardje moe.

Hij heeft de rest van zijn leven (31 jaar lang) niet meer gedanst en nauwelijks meer gesproken.

Enkele jaren voor het rampzalige optreden in St. Moritz was Vaslav door de grote Sergej Diaghilev, oprichter van de fameuze Ballets Russes en zowel werkgever als minnaar van Nijinsky, ontslagen. Het ontslag kan worden gezien als een wraakactie uit jaloezie omdat de sterdanser in het huwelijk trad met de Hongaarse Romola. De jaloezie was compleet toen Vaslav en Romola een dochtertje kregen.

Het gezin vestigde zich in St. Moritz en Romola probeerde uit alle macht Vaslav weer op het podium te krijgen, maar de balletwereld leek zich van de danser te hebben afgekeerd. Uiteindelijk zou de benefietvoorstelling zijn comeback moeten bewerkstelligen.
Het liep dus anders. Al enige tijd vertoonde Vaslav tekenen van geestelijke verwarring en na 19 januari werd door de destijds beroemde psychiater Eugen Bleuler krankzinnigheid bij Vaslav geconstateerd.

Dit tragische en raadselachtige leven is het onderwerp van de roman Vaslav van Arthur Japin. Japin laat in het boek het verhaal vertellen door ooggetuigen: de Zwitserse bediende Peter, Sergej Diaghilev en Romola. Wat er zich in het hoofd van Vaslav afspeelt blijft onbekend, hij komt niet aan het woord, behalve helemaal aan het einde van het boek in een hartverscheurend dagboekfragment.
Japin is er daardoor in geslaagd het raadsel te vergroten, je wordt erg nieuwsgierig naar deze beminnelijke maar heel vreemde man. De foto achter in het boek, waarin Vaslav voor het oog van de camera, op 50-jarige leeftijd, nog één keer zijn beroemde sprong maakt, onderstreept dit raadsel. Je ziet een oudere man die bijna roerloos in de lucht hangt, alleen zijn hand fladdert en is op de foto een wazige vlek. In het licht van wat je net gelezen hebt, is dit een ontroerend slot.

Japin heeft wederom een boeiende historische roman geschreven, al had ik zo nu en dan een beetje moeite met de soms wat al te krullerige stijl. Maar die vergeef ik hem graag want al met al heb ik het boek met veel plezier gelezen.

Op youtube zijn nog wat oude filmfragmenten te vinden van de jonge Nijinsky in actie. Ze zijn van zeer slechte kwaliteit en ultrakort en lijken soms meer op gemanipuleerde foto's. Maar omdat er zo'n geheimzinnige sfeer uit spreekt wil ik er hier toch één plaatsen.